Ben jij onzeker in sociale settings? Pieker je na over wat je je vrienden hebt verteld? Da’s vast sociale angst. Het is maar een van de vele boodschappen die op TikTok de ronde doen en leiden tot een nieuwe trend: zelfdiagnosticeren. Dokter TikTok, een vloek of een zegen?
Hoewel ik er in het prille begin niet aan wilde toegeven (wegens een app voor gen Z) scroll ik al sinds de hoogdagen van TikTok (lees: de coronacrisis) door de app. Tijdenlang werd ik dan ook gebombardeerd met dansfilmpjes, kookvideo’s, onhandige katten, sportende influencers en schattige baby’s.
Los daarvan stond mijn mentale gezondheid af en toe op losse schroeven. Toen ik voor het eerst donderwolken kreeg in mijn hoofd, was ik nog erg jong en durfde ik het niet goed toe te geven. Een beetje zoals met de interesse in dat TikTok-account zoveel jaren later. Tot voor kort had ik er niet bij stilgestaan dat er ooit meer connectie zou zijn tussen de twee dan die initiële schroom. Een link die de twee met elkaar zou verbinden. Het ultraslimme TikTok-algoritme dacht daar anders over. Want je moet maar een seconde te lang blijven hangen op een video en je For You-pagina staat er vol mee. Keitof als het gaat over die onhandige katten of schattige baby’s, maar met mijn dwang- en eetstoornis hoefde ik niet per se nog meer geconfronteerd te worden tijdens het breinloos scrollen.
Het is niet omdat je een heleboel symptomen van een bepaalde stoornis hebt, dat dat ook meteen je diagnose is.
Marijke van de Laar
Psychologe
Sinds een tijdje kan ik – en met mij ook heel veel anderen – er niet meer omheen: het krioelt op de app van de video’s waarin complexe mentale stoornissen worden omschreven in enkele kenmerken waarin jij je dan kan herkennen. Stoor ik mij daaraan? Zeker weten! Of toch in ieder geval aan de video’s die in het vaarwater van mijn eigen persoonlijke struggles komen. Maar zoals dat altijd gaat, zijn er meerdere kanten aan het verhaal.
Weg taboe, hallo misinformatie
Sinds mijn coming-out over de problemen die ik ervaar op vlak van mentale gezondheid, streef ik ernaar om het onderwerp bespreekbaar te maken. Een grote reden waarom jonge Annelies niet durfde uit te komen voor haar donkere gedachten, was namelijk dat het hele gegeven taboe was. Worstelen met je gedachten werd afgedaan als raar.
Van taboe naar een veelbesproken onderwerp: mentale stoornissen hebben een metamorfose ondergaan sinds we ons allemaal meer op sociale media begeven. Grote en minder grote namen gaven het goede voorbeeld, zoals Ariana Grande, die vertelde over haar posttraumatische stressstoornis en Jennette McCurdy, die openlijk praat over haar eetstoornis.
Aangrijpende voorbeelden van invloedrijke mensen die ervoor zorgen dat anderen zich minder alleen voelen met hun problemen, een community vinden of de stap durven te zetten naar professionele hulp. Maar omdat iedereen zijn/haar/hun ervaring of mening kan delen, sluipt er meer dan eens ook misinformatie in die korte video’s. Fake news is absoluut niet nieuw, maar wanneer het gaat om zo’n kwetsbare onderwerpen en mensen, passen we er toch maar beter mee op.
Het moment waarop jij voor jezelf een bepaalde diagnose gaat stellen, ga je je daarmee identificeren en ernaar leven. Veel mensen leggen zich zo een ziektebeeld op dat niet eens bij hen past.
Marijke van de Laar
Psychologe
Oei, je gaat dood
Regel één als je ziek bent: googel je symptomen niet! Want ook al heb je enkel wat buikpijn, je komt na drie keer doorklikken uit bij een levensverwachting van een week. En als je depressieve gevoelens en concentratieproblemen opzoekt, ben je plots schizofreen.
‘Het internet is een goede tool als je het correct gebruikt, maar een medische of psychologische professional is het niet’, benadrukt psycholoog Marijke van de Laar. ‘Het is 2023 en we hebben nu eenmaal toegang tot het internet. Het is heel normaal dat je op onderzoek uitgaat wanneer je iets merkt aan jezelf, of dat nu fysiek of mentaal is. Alleen kan een diagnose enkel gesteld worden door iemand die daarvoor bevoegd is.’
‘Als psycholoog heb ik de DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, red.), een boek waar alle mentale stoornissen en hun symptomen in staan. Maar dan nog moet ik mijn eigen observatie gebruiken, want het is niet omdat je een heleboel symptomen van een bepaalde stoornis hebt, dat dat ook meteen je diagnose is. Laat staan dat je jezelf kan diagnosticeren aan de hand van de vaak erg een simpele, eenzijdige of zelfs compleet foutieve uitleg in een TikTok.’
Selffulfilling prophecy
Een goed voorbeeld is sociale angsten. De kans is namelijk groot dat jij ook weleens onzeker bent in een sociale setting, niet goed durft te praten voor een groep mensen of piekert over iets wat je gezegd hebt op je werk. Dat is niet meer dan menselijk, alleen hebben een heleboel TikTokkers deze normale gedragingen omgetoverd tot ‘social anxiety’. En aangezien het fijn is om jezelf in een ander te kunnen herkennen, lopen er nu dus plots een massa mensen rond die ervan overtuigd zijn dat ze een sociale-angststoornis hebben.
Ik heb echt lang moeten vechten tot iemand me eindelijk begreep en me ook serieus nam. Als ik nu zie hoe mijn uiterst complexe label wordt omvat in een paar zinnetjes, gaat mijn bloed koken.
‘Stoornissen als angst en depressie zijn zo complex dat je ze onmogelijk bij jezelf kan diagnosticeren’, legt psycholoog Marijke uit. ‘Door bepaalde video’s op TikTok is social anxiety een heuse trendterm geworden, en dat doet meer kwaad dan goed. Het moment waarop jij voor jezelf een bepaalde diagnose gaat opleggen, ga je je daarmee identificeren en ernaar leven. Veel mensen leggen zich zo een ziektebeeld op dat niet eens bij hen past. Hun stressklachten worden daar net erger van, waardoor ze dat (foutieve) ziektebeeld voor zichzelf alleen maar gaan voeden.’
Als je een beetje bekend bent met TikTok, dan weet je dat manifesteren (je gedachten en wensen de realiteit in helpen) helemaal “in” is op dit moment. Maar dankzij diagnosevideo’s hoeven selffulfilling prophecies niet onder te doen. Aangezien mensen kuddedieren zijn die zich graag in anderen herkennen om een community te vormen, heeft die herkenbaarheid ook nadelen. En jawel, zo komen we dus bij mijn persoonlijke ervaring.
Taboe-boe-boe!
Een video waarin een mentale stoornis uiteengezet wordt in vier simpele, herkenbare symptomen kan ervoor zorgen dat je jezelf onterecht een zware diagnose geeft. Of dat je je gekwetst voelt vanwege je professioneel vastgestelde diagnose. Die tweede, dat ben ik.
Ik leef met twee labels. Het ene was best makkelijk om te achterhalen, aangezien de manier waarop ik naar eten en mijn lichaam kijk eigenlijk nooit gezond is geweest. Maar wanneer het op mijn dwangstoornis aankomt, heb ik een lange weg doorlopen. Ik leef namelijk niet met dwanghandelingen (de meest bekende vorm van dwang), maar met dwanggedachten. Aangezien de aard van die dwanggedachten naar verluidt eerder zeldzaam zijn, heeft het zelfs mét professionele, medische hulp jaren geduurd voor ik de verlossende woorden hoorde: ‘Je bent niet gek, Annelies. Je hebt een dwangstoornis.’ Sindsdien neem ik de correcte medicatie en is de inhoud van die gedachten strikt vertrouwelijk tussen mij en die paar mensen die op de hoogte moeten zijn. Het gaat goed met me, behalve dan als ik op diagnostische TikTok-video’s stuit, die OCD (obsessive compulsive disorder, dwang dus) beschrijven.
Ik heb namelijk echt lang moeten vechten tot iemand me eindelijk begreep en me ook serieus nam. Als ik nu zie hoe mijn uiterst complexe label wordt omvat in een paar zinnetjes als ‘Moet jij ook altijd drie keer checken of je je stijltang wel uit het stopcontact getrokken hebt, duw jij vier keer op de lichtschakelaar voor je de kamer verlaat en maakt poetsen je oprecht gelukkig? Dan heb je OCD’, dan gaat mijn bloed koken.
Niet gek, volgens psycholoog Marijke: ‘Als je een diagnose hebt gekregen door een professional en daarna dat label als trendterm ziet verschijnen op platformen als TikTok, krijg je al snel het gevoel dat anderen je niet serieus nemen. Jij leeft met een bepaalde stoornis en ondervindt daar veel last van. Het liefst van al wil je gesteund en begrepen worden. Wanneer iemand foutieve informatie over jou deelt, krijg je het gevoel dat nog minder mensen je pijn snappen en erkennen.’
Iemand kan een ouder verloren hebben op jonge leeftijd en een ander kan een aanwezige ouder gehad hebben die nooit liefde of aandacht gaf. Het is makkelijk om dan te zeggen dat persoon B het beter had, want die had op z’n minst nog een moeder. Maar zo werkt het niet.
Marijke van de Laar
Psychologe
Ik blijf dus bij mijn standpunt dat sociale media ervoor gezorgd heeft dat we meer praten over onze mentale struggles, maar er zitten duidelijk grenzen aan die positieve ontwikkelingen. Mijn dwanggedachten zouden namelijk geen geheim moeten zijn, maar als ik zie hoe OCD wordt weergegeven in content die door zoveel mensen bekeken wordt en voor waar wordt aangenomen, voel ik me toch wat dieper in dat donker taboehol geduwd.
Doe toch niet zo flauw
Hetzelfde geldt voor mensen die openlijk uitkomen voor hun trauma’s op sociale media. Het vergt erg veel moed en kracht om dat te doen, en daarom is het extra jammer dat de commentsecties onder dat soort video’s vaak gevuld zijn met vergelijking en minimalisering. ‘Als er iets is wat je niet kan vergelijken, is het trauma’, benadrukt psycholoog Marijke. ‘Iemand kan een ouder verloren hebben op jonge leeftijd en een ander kan een aanwezige ouder gehad hebben die nooit liefde of aandacht gaf. Het is makkelijk om dan te zeggen dat persoon B het beter had, want die had op z’n minst nog een moeder. Zo werkt het niet. Beide situaties kunnen andere personen hard treffen.’
Wat voor de ene persoon traumatisch is, kan voor de andere een normale gebeurtenis zijn. Je kan het misschien niet begrijpen, maar het is heel belangrijk om andermans trauma wel te erkennen. ‘In onze maatschappij heerst de overtuiging dat je je niet moet aanstellen en gewoon naar de bright side of life moet kijken’, gaat Marijke verder. ‘Maar trauma’s zijn meer dan misbruik, een ongeval of een dierbare verliezen. Structurele verwaarlozing is bijvoorbeeld heel heftig, maar vaak moeilijk te erkennen bij jezelf. Zeker als anderen zeggen dat het toch niet zo erg is. Zo gebeurt het dat iemand met een zwaar trauma geen hulp gaat zoeken.’
Laatste duwtje
Is het dan allemaal kommer en kwel? Je zou haast denken van wel, maar net zoals ik daarnet al aangaf, hebben ook diagnostische video’s op TikTok een positieve kant. Enerzijds omdat ze – als ze waarheidsgetrouw zijn – taboes doorbreken. Anderzijds omdat er voor elke TikTok-video die triggerend, kwetsend of angstaanjagend is, er vast wel eentje bestaat die de doorslaggevende factor is voor iemand om eindelijk de stap te zetten naar professionele hulp.
Na het zien van TikTok-video’s over autisme ging er een belletje rinkelen. Ik ben niet raar, ik heb misschien gewoon autisme.
Volgens Marijke zijn er twee diagnoses waarbij deze content wél nuttig is gebleken: ADHD en autisme. ‘Als je bijvoorbeeld al lang worstelt met concentratieproblemen en geen idee hebt waarom je er niet vanaf geraakt, kan het net verhelderend zijn om een video te zien waarin iemand uitlegt wat ADHD is’, legt de psycholoog uit. ‘Jezelf herkennen in de kenmerken die mensen met een diagnose aanhalen, kan je net doen inzien dat je niet raar bent, maar gewoon professionele hulp nodig hebt.’
Chiara* is een van die mensen die wél iets positiefs uit diagnostische TikTok-video’s haalde. ‘Ik worstel al heel mijn leven met mijn eigen hoofd. Niet per se op een negatieve manier, want op zich ben ik wel gelukkig, maar ik had altijd het gevoel dat er iets niet klopte. Ik denk anders dan anderen, kan moeilijk focussen op één ding en voel me altijd de vreemde eend in de bijt. Een vriendin zei me ooit vlakaf: “Jouw brein werkt gewoon anders.” Eerst vond ik dat vreemd, maar na het zien van TikTok-video’s over autisme ging er een belletje rinkelen. Ik ben niet raar, ik heb misschien gewoon autisme. Hokjesdenken is normaal gezien niet mijn ding, maar hier zou ik wel eens perfect in kunnen passen.’
Je laten testen op autisme kost een aardige duit, dus put Chiara nu vooral steun uit haar psycholoog en de community op TikTok. ‘Het is bevrijdend om contentcreators met autisme te zien praten over ervaringen en gedragingen waar ik me zo hard in herken. Ik heb het gevoel dat het beeld dat ik van mezelf heb eindelijk klopt.’
The good, the bad and…
… de grijze zone. Want zoals gewoonlijk is het dus allemaal niet zo zwart-wit als je zou denken. Ik zou kunnen aanraden om die diagnostische video’s niet meer te bekijken en geen symptomen meer te researchen, maar eerlijk: wie gaat daar écht mee stoppen? Pleiten voor een grote kuis op sociale media, waarin alle misinformatie wordt tegengehouden (alsof het vrouwentepels op Instagram zijn), is hopen op een mirakel. Dus kunnen we beter aandacht hebben voor de manier waarop we ermee willen omgaan. Op onszelf, maar ook samen met de mensen die er écht iets van kennen.
Er zijn familieleden, vrienden, hulpverleners rond je die jou wél begrijpen en steunen. Vertrouw op hen. En op jezelf.
Marijke van de Laar
Psychologe
‘Als ik mensen in mijn praktijk krijg die glashard overtuigd zijn van een diagnose die ze zelf gesteld hebben, probeer ik de situatie om te draaien’, vertelt Marijke. ‘Vertrek niet vanuit hete hoe mijn uiterst complexe label wordt omvat in een paar zinnetjes, gaat mijn bloed koken. Het bagatelliseert de ernst van mijn stoornis en doet afbreuk aan de jarenlange strijd die ik heb gevoerd om de juiste diagnose te krijgen.
Psycholoog Marijke van de Laar bevestigt dit: “Het is belangrijk om te beseffen dat mentale stoornissen complex zijn en niet zomaar kunnen worden gediagnosticeerd aan de hand van een paar symptomen in een TikTok-video. Het zelfdiagnosticeren kan leiden tot misinterpretatie en het opleggen van een ziektebeeld dat niet bij de persoon past. Dit kan de stressklachten juist verergeren en de persoon nog meer schade toebrengen.”
De rol van TikTok
TikTok heeft een enorme invloed op de jongere generatie en heeft de kracht om taboes te doorbreken en bewustwording te creëren. Het delen van persoonlijke ervaringen kan anderen helpen zich minder alleen te voelen en de stap naar professionele hulp te zetten. Echter, het platform brengt ook het risico met zich mee van misinformatie en het verkeerd begrijpen van complexe mentale stoornissen.
Als gebruikers moeten we kritisch blijven en ons bewust zijn van de beperkingen van zelfdiagnose. Het is belangrijk om professionele hulp te zoeken en een diagnose te laten stellen door een bevoegde medische of psychologische professional. Zij hebben de kennis en ervaring om een juiste diagnose te stellen en de juiste behandeling voor te schrijven.
Laat TikTok dus een bron van inspiratie en entertainment zijn, maar laat het niet de plaats zijn waar we onze mentale gezondheid diagnosticeren. Laten we de juiste kanalen gebruiken om de hulp te krijgen die we nodig hebben en ons niet laten misleiden door de korte, eenzijdige uitleg in een TikTok-video.
Als we ons bewust blijven van de valkuilen van zelfdiagnose en de kracht van professionele hulp erkennen, kunnen we ervoor zorgen dat TikTok een zegen blijft in plaats van een vloek.
